شقاق چیست و چرا می‌تواند به یکی از مشکلات آزاردهنده برای بسیاری از افراد تبدیل شود؟ این بیماری که در ناحیه مقعد بروز می‌کند، معمولاً ناشی از یبوست مزمن، فشار زیاد هنگام دفع مدفوع یا عوامل دیگر است. شقاق می‌تواند درد، خونریزی و ناراحتی زیادی ایجاد کند که زندگی روزمره را مختل کند. شناخت علائم اولیه و پیشگیری از این مشکل بسیار مهم است. در این مقاله از مجله زیبایی دلوا شاین به بررسی علل، علائم و روش‌های درمان شقاق می‌پردازیم تا از بروز آن جلوگیری کرده و راه‌های مقابله با آن را بدانید.
شقاق چیست؟ (تعریف و معرفی)
شقاق یا فیشر مقعدی یک ترک یا زخم کوچک در پوشش داخلی مقعد است که می‌تواند باعث درد شدید، سوزش و خونریزی هنگام دفع شود. این مشکل در اثر آسیب یا فشار بیش از حد به ناحیه مقعد ایجاد شده و می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما بیشتر در افرادی که دچار یبوست مزمن، اسهال شدید یا بیماری‌های التهابی روده هستند، دیده میشود.
راه‌های ساده برای بهبود کیفیت زندگی در دسترس شماست. برای کشف این روش‌ها، مقالات ما را در [سبک زندگی] مطالعه کنید
شقاق در دو نوع حاد و مزمن طبقه‌بندی میشود:
- شقاق حاد: معمولاً طی چند هفته بهبود مییابد و با روش‌های خانگی و مراقبتهای ساده درمان میشود.
- شقاق مزمن: اگر ترک مقعد بیش از ۶ هفته باقی بماند یا بهبود نیابد، مزمن تلقی شده و ممکن است نیاز به درمان دارویی یا حتی جراحی داشته باشد.
علائم شقاق چیست؟
شقاق مقعدی معمولاً با نشانه‌های مشخصی همراه است که می‌تواند زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد. این علائم شامل موارد زیر هستند:
- درد شدید هنگام دفع:
یکی از رایج‌ترین علائم شقاق، احساس درد و سوزش هنگام دفع مدفوع است. این درد ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت پس از دفع ادامه داشته باشد. - وجود ترک یا زخم قابل مشاهده در مقعد:
اگر ترک مقعد در قسمت خارجی باشد، ممکن است هنگام بررسی، زخم قابل مشاهده باشد. - خونریزی مقعدی:
بسیاری از افراد مبتلا به شقاق، خونریزی خفیفی را مشاهده می‌کنند که معمولاً به صورت رگه‌هایی از خون روی دستمال توالت یا مدفوع دیده میشود. این خون روشن است، برخلاف خونریزی ناشی از مشکلات داخلی روده که معمولاً تیره‌تر است. - احساس سوزش و خارش در ناحیه مقعد:
تحریک پوست در اطراف مقعد می‌تواند منجر به خارش و ناراحتی شود. - گرفتگی عضلات مقعدی (اسپاسم عضلانی):
برخی افراد ممکن است دچار اسپاسم عضلانی در ناحیه مقعد شوند که باعث افزایش درد و سخت‌تر شدن دفع مدفوع میشود. - ترشح مخاطی از زخم:
در موارد مزمن، ممکن است از زخم شقاق ترشحات مخاطی خارج شود که می‌تواند باعث تحریک بیشتر پوست اطراف مقعد شود.
علت ایجاد شقاق چیست؟
شقاق مقعدی معمولاً در اثر فشار یا آسیب به بافت ناحیه مقعد ایجاد میشود. برخی از رایج‌ترین علل آن عبارت‌اند از:
- یبوست و دفع مدفوع سخت:
مدفوع سفت و بزرگ می‌تواند به دیواره مقعد آسیب زده و باعث ترک و زخم شود. همچنین، دفع مدفوع با فشار زیاد باعث افزایش خطر شقاق میشود. - اسهال مزمن:
دفع مکرر مدفوع شل و اسیدی می‌تواند باعث تحریک و فرسایش بافت مقعد شده و منجر به ایجاد شقاق شود. - بارداری و زایمان:
زنان باردار به دلیل تغییرات هورمونی و افزایش فشار بر ناحیه لگن، بیشتر در معرض یبوست و در نتیجه شقاق قرار دارند. همچنین، فشار زیاد هنگام زایمان طبیعی می‌تواند باعث ترک خوردگی ناحیه مقعد شود. - بیماری‌های التهابی روده (IBD):
بیماری‌هایی مانند کرون و کولیت اولسراتیو می‌توانند باعث التهاب و حساسیت بیشتر دیواره مقعد شده و احتمال ایجاد شقاق را افزایش دهند. - اختلال در گردش خون ناحیه مقعد:
کاهش جریان خون در ناحیه مقعد، که در افراد مسن شایع‌تر است، می‌تواند باعث کاهش توانایی بهبود زخم و افزایش احتمال شقاق شود. - رابطه جنسی مقعدی:
انجام رابطه جنسی مقعدی بدون استفاده از روان‌کننده‌های مناسب، می‌تواند باعث ایجاد آسیب به بافت ناحیه مقعد و در نهایت شقاق شود. - مصرف ناکافی فیبر و مایعات:
رژیم غذایی کم‌فیبر باعث سخت شدن مدفوع و دشوار شدن دفع آن میشود که یکی از مهم‌ترین عوامل بروز شقاق است. - وارد شدن ضربه یا آسیب مستقیم به مقعد:
برخی آسیب‌های فیزیکی مانند سقوط، جراحی‌های مقعدی یا استفاده از ابزارهای پزشکی می‌توانند منجر به شقاق شوند.
روش‌های تشخیص شقاق
تشخیص شقاق مقعدی معمولاً بر اساس بررسی علائم و معاینه فیزیکی انجام میشود. پزشک می‌تواند با بررسی دقیق ناحیه مقعد و ارزیابی علائم بیمار، شقاق را شناسایی کند. در برخی موارد خاص، تست‌های تکمیلی نیز برای بررسی بیشتر انجام میشود.
1.معاینه فیزیکی (بررسی بالینی):
- پزشک با مشاهده ناحیه مقعد می‌تواند ترک یا زخم را تشخیص دهد.
- معمولاً زخم در قسمت خلفی یا قدامی مقعد دیده میشود.
- در مواردی که بیمار درد شدید دارد، پزشک ممکن است معاینه را به حداقل برساند تا از تشدید ناراحتی جلوگیری شود.
2.بررسی علائم بیمار:
- پزشک درباره مدت‌زمان بروز علائم، شدت درد، میزان خونریزی و دفعات بروز آن سؤال می‌پرسد.
- اگر علائم بیش از ۶ هفته طول کشیده باشد، شقاق مزمن در نظر گرفته میشود.
3.آنوسکوپی (در صورت نیاز):
- در برخی موارد که نیاز به بررسی بیشتر است، پزشک از یک ابزار مخصوص به نام آنوسکوپ برای مشاهده داخل کانال مقعد استفاده می‌کند.
- این روش معمولاً برای بیماران با درد شدید انجام نمی‌شود، مگر در مواردی که علائم نگران‌کننده‌ای مانند خونریزی مداوم یا احتمال بیماری‌های دیگر وجود داشته باشد.
4.تست‌های تکمیلی (در صورت نیاز):
- سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی: اگر خونریزی شدید یا مداوم باشد و پزشک بخواهد بیماری‌های جدی‌تری مانند بیماری‌های التهابی روده (IBD) یا سرطان کولورکتال را رد کند، ممکن است کولونوسکوپی تجویز شود.
- بیوپسی (نمونه‌برداری): در موارد نادر، اگر پزشک به بیماری دیگری مشکوک باشد، ممکن است نمونه‌ای از بافت برداشته و برای آزمایش ارسال کند.
درمان شقاق مقعدی به روش‌های خانگی و پزشکی
درمان شقاق بستگی به شدت بیماری دارد. در بسیاری از موارد، روش‌های خانگی مؤثر هستند، اما اگر زخم مزمن شود، روش‌های پزشکی و حتی جراحی ممکن است لازم باشد.
1.درمان خانگی شقاق:
الف) اصلاح رژیم غذایی:
- افزایش مصرف فیبر (میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل) برای جلوگیری از یبوست
- نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب در روز
- اجتناب از غذاهای تند، پرادویه و فرآوری‌شده که باعث تحریک مقعد می‌شوند
ب) نشستن در حمام آب گرم (سیتز بث)
- روزانه ۲ تا ۳ بار به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در آب ولرم بنشینید
- این روش به کاهش درد، التهاب و افزایش جریان خون در ناحیه کمک می‌کند
ج) استفاده از روان‌کننده‌های طبیعی
- روغن نارگیل یا روغن زیتون را روی ناحیه زخم بمالید تا باعث کاهش اصطکاک و درد شود
د) تغییر عادات دفع
- پرهیز از زور زدن هنگام دفع مدفوع
- عدم نگه داشتن مدفوع برای مدت طولانی
2.درمان دارویی شقاق
- اگر روش‌های خانگی مؤثر نباشند، پزشک ممکن است داروهای زیر را تجویز کند:
- پماد نیتروگلیسیرین یا دیلتیازم: برای افزایش جریان خون و بهبود سریع‌تر زخم
- پمادهای استروئیدی (هیدروکورتیزون): کاهش التهاب و درد
- بی‌حس‌کننده‌های موضعی (لیدوکائین): کاهش درد هنگام دفع
- ملین‌های خفیف (مانند لاکتولوز یا پسیلیوم): کمک به نرم شدن مدفوع و کاهش فشار هنگام دفع
3.روش‌های پزشکی (درمان‌های غیرجراحی)
- اگر شقاق مزمن باشد و به درمان‌های بالا پاسخ ندهد، پزشک ممکن است روش‌های زیر را توصیه کند:
- تزریق بوتاکس: کاهش اسپاسم عضله مقعد برای بهبود زخم
- اتساع (گشاد کردن) مقعد: در برخی موارد، پزشک با روش‌های خاصی عضله مقعد را کمی گشاد می‌کند تا فشار کاهش یابد
4.درمان جراحی شقاق
- اگر شقاق بعد از ۸ هفته بهبود نیابد، ممکن است نیاز به جراحی باشد. روش‌های رایج جراحی شامل:
- اسفنکتروتومی داخلی جانبی (LIS): یک برش کوچک در عضله اسفنکتر مقعد برای کاهش فشار و بهبود زخم
- فلپ پوستی: جابه‌جایی قسمتی از پوست سالم برای کمک به بهبود زخم
آیا شقاق خطرناک است؟ (عوارض و پیامدهای عدم درمان)
شقاق در مراحل اولیه معمولاً خطرناک نیست، اما اگر درمان نشود، می‌تواند منجر به مشکلات جدی‌تری شود. برخی از مهم‌ترین عوارض عدم درمان شقاق شامل موارد زیر هستند:
- مزمن شدن شقاق:
اگر زخم بیش از ۶ هفته باقی بماند، ممکن است بهبود نیافته و به یک مشکل دائمی تبدیل شود. - ایجاد زخم‌های عمیق‌تر:
شقاق‌های درمان‌نشده می‌توانند به بافت‌های عمیق‌تر نفوذ کرده و باعث ایجاد ترک‌های شدیدتری شوند که درمان را دشوار می‌کند. - اسپاسم مزمن عضله مقعد:
عضلات مقعدی ممکن است به دلیل درد و تحریک مداوم دچار اسپاسم شوند که باعث تشدید مشکل میشود. - عفونت و تشکیل آبسه مقعدی:
گاهی اوقات، زخم باز می‌تواند به محل ورود باکتری‌ها تبدیل شده و باعث عفونت شود. در این صورت، ممکن است آبسه یا حتی فیستول مقعدی ایجاد شود. - کاهش کیفیت زندگی:
درد مداوم، خونریزی و سختی در دفع می‌توانند باعث کاهش کیفیت زندگی فرد شوند. بسیاری از افراد مبتلا به شقاق دچار اضطراب و استرس در هنگام اجابت مزاج می‌شوند. - نیاز به جراحی در موارد حاد:
اگر شقاق به‌درستی درمان نشود، ممکن است به جراحی نیاز پیدا کند که هزینه‌بر و نیازمند دوره نقاهت است.
تفاوت شقاق و هموروئید چیست؟
در این جدول، تفاوت‌های اصلی بین شقاق و هموروئید برای شما شرح داده شده است:
| ویژگی | شقاق مقعدی | هموروئید |
|---|---|---|
| تعریف | یک زخم یا ترک کوچک در دیواره مقعد که باعث درد شدید میشود. | تورم یا التهاب رگ‌های خونی در ناحیه مقعد و رکتوم. |
| علت | فشار زیاد هنگام دفع مدفوع، یبوست مزمن یا آسیب به ناحیه مقعد. | فشار زیاد به رگ‌های مقعدی، یبوست، بارداری یا ایستادن طولانی‌مدت. |
| علائم اصلی | درد شدید هنگام دفع، خونریزی خفیف، التهاب و سوزش. | خونریزی بدون درد، احساس برآمدگی یا خارش در ناحیه مقعد. |
| دوره درمان | معمولاً با درمان‌های خانگی و تغییرات در رژیم غذایی، طی چند هفته بهبود مییابد. | ممکن است به درمان‌های خانگی و دارویی نیاز داشته باشد، اما در موارد شدید جراحی لازم است. |
| درمان‌ها | استفاده از پمادهای موضعی، حمام آب گرم، ملین‌ها و تغییرات در رژیم غذایی. | پمادهای ضدالتهاب، داروهای مسکن، تغییرات در رژیم غذایی و در موارد شدید، جراحی. |
این جدول به‌طور مختصر تفاوت‌های اصلی بین شقاق و هموروئید را بررسی کرده است. هر دو مشکل می‌توانند بسیار آزاردهنده باشند، اما روش‌های درمان متفاوتی دارند که بسته به شدت و نوع مشکل، قابل انتخاب هستند.
راه‌های پیشگیری از شقاق چیست؟
پیشگیری از شقاق مقعدی (فیشر مقعدی) به‌طور عمده به حفظ سلامت دستگاه گوارش و جلوگیری از فشار زیاد هنگام دفع مدفوع بستگی دارد. رعایت چندین نکته ساده در زندگی روزمره می‌تواند از ایجاد این مشکل جلوگیری کند یا در صورت بروز، روند درمان را تسریع کند. در اینجا به راه‌های پیشگیری از شقاق اشاره می‌کنیم:
1.مصرف مواد غذایی غنی از فیبر:
- فیبر یک جزء ضروری در رژیم غذایی است که به نرم شدن مدفوع کمک می‌کند و از یبوست جلوگیری می‌کند. مواد غذایی غنی از فیبر شامل:
- سبزیجات (مانند اسفناج، هویج، کلم و بروکلی)
- میوه‌ها (مانند سیب، موز، توت‌فرنگی و گلابی)
- حبوبات (مانند لوبیا، عدس و نخود)
- غلات کامل (مانند برنج قهوه‌ای، نان سبوس‌دار و جو دوسر)
2.نوشیدن آب کافی:
- آب به نرم شدن مدفوع و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند. اگر بدن دچار کمبود آب باشد، مدفوع سفت‌تر شده و عبور آن از روده‌ها دشوارتر میشود. توصیه میشود حداقل ۸ لیوان آب (حدود ۲ لیتر) در روز مصرف کنید. علاوه بر آب، مصرف نوشیدنی‌های طبیعی مانند دمنوش‌های گیاهی یا آب‌میوه‌های تازه نیز مفید است.
3.اجتناب از زور زدن هنگام دفع مدفوع:
- زور زدن بیش از حد هنگام دفع می‌تواند فشار زیادی به مقعد وارد کند و باعث ترک یا زخم شدن آن شود. برای پیشگیری از شقاق:
- سعی کنید هرگز به خود فشار نیاورید.
- اگر احساس می‌کنید مدفوع به راحتی دفع نمی‌شود، مدت بیشتری در دستشویی ننشینید و از روش‌های درمانی مانند مصرف ملین‌های طبیعی استفاده کنید.
4.فعالیت بدنی منظم:
- ورزش منظم به بهبود عملکرد روده‌ها و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند. فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری یا شنا می‌توانند جریان خون را به ناحیه مقعد بهبود بخشند و از ایجاد فشار و یبوست جلوگیری کنند. همچنین، ورزش به کاهش استرس کمک می‌کند که می‌تواند در بهبود عملکرد سیستم گوارش مفید باشد.
5.استفاده از ملین‌های طبیعی در صورت نیاز:
- اگر به دلایلی به مدت طولانی یبوست دارید، استفاده از ملین‌های طبیعی مانند پسیلیوم، آلوئه‌ورا یا دانه‌های چیا می‌تواند کمک‌کننده باشد. این مواد به نرم شدن مدفوع و دفع راحت‌تر آن کمک می‌کنند. اگر یبوست مزمن دارید، بهتر است با پزشک مشورت کنید.
6.استفاده از روش‌های صحیح هنگام دفع:
- پوزیشن صحیح هنگام دفع مدفوع می‌تواند به کاهش فشار بر ناحیه مقعد کمک کند. برای پیشگیری از شقاق:
- نشستن به‌طور صحیح: هنگام استفاده از توالت، تلاش کنید بدن خود را در وضعیتی قرار دهید که فشار کمتری به ناحیه مقعد وارد شود. می‌توانید پاها را روی یک زیرپایی کوچک قرار دهید تا حالت نشستن به‌طور طبیعی به شکلی شبیه به اسکوات شود. این کار باعث میشود فشار کمتری به مقعد وارد شود و دفع راحت‌تر انجام شود.
7.جلوگیری از اسهال مزمن:
- اسهال مداوم می‌تواند باعث تحریک و آسیب به بافت مقعد شود. برای پیشگیری از اسهال مزمن:
- از مصرف غذاهای تحریک‌کننده مانند غذاهای چرب، پرادویه و لبنیات زیاد خودداری کنید.
- اگر دچار اسهال شدید، از مصرف مایعات و نوشیدنی‌های شیرین و کافئین‌دار پرهیز کنید و به جای آن آب یا نوشیدنی‌های بدون قند مصرف کنید.
8.رعایت بهداشت مقعدی:
- مراقبت از ناحیه مقعد و رعایت بهداشت مناسب می‌تواند از بروز شقاق جلوگیری کند.
- پس از هر بار اجابت مزاج، ناحیه مقعد را با آب گرم و صابون ملایم بشویید.
- از دستمال‌های خشک و زبر استفاده نکنید و بهتر است از دستمال مرطوب بدون عطر استفاده کنید تا از ایجاد تحریک و خشکی جلوگیری شود.
9.درمان سریع مشکلات گوارشی:
- مشکلاتی مانند یبوست، اسهال یا دیگر اختلالات گوارشی باید به‌سرعت درمان شوند تا از فشار اضافی بر مقعد جلوگیری شود. درمان به‌موقع این مشکلات می‌تواند از بروز شقاق جلوگیری کند.
10.مراقبت در دوران بارداری:
- زنان باردار به دلیل تغییرات هورمونی و فشار زیاد بر ناحیه لگن، بیشتر در معرض یبوست و شقاق مقعدی قرار دارند. برای پیشگیری در دوران
- بارداری:
- از رژیم غذایی غنی از فیبر و مصرف آب کافی پیروی کنید.
- فعالیت بدنی مانند پیاده‌روی سبک را در برنامه روزانه خود قرار دهید.
- در صورت بروز یبوست، از ملین‌های طبیعی مانند پسیلیوم یا دانه‌های چیا استفاده کنید.
نتیجه گیری
در نتیجه، شقاق مقعدی یک اختلال رایج است که معمولاً به دلیل یبوست مزمن یا فشار زیاد هنگام دفع مدفوع ایجاد میشود. این زخم‌ها باعث درد شدید، خونریزی و ناراحتی در ناحیه مقعد می‌شوند. در بسیاری از موارد، با اصلاح رژیم غذایی، مصرف فیبر، نوشیدن آب کافی و رعایت بهداشت، می‌توان از بروز شقاق جلوگیری یا آن را درمان کرد. با این حال، در صورتی که شقاق مزمن شود یا علائم شدیدتر شود، نیاز به درمان‌های پزشکی یا حتی جراحی وجود دارد. بنابراین، شناسایی علائم اولیه و درمان به‌موقع می‌تواند به جلوگیری از مشکلات جدی‌تری کمک کند.
سوالات متداول
آیا شقاق خودبهخود خوب میشود؟
بله، در صورتی که شقاق حاد باشد، با مراقبتهای خانگی و اصلاح رژیم غذایی معمولاً خودبهخود بهبود مییابد، اما شقاق مزمن نیاز به درمان پزشکی دارد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر شقاق بیش از ۶ هفته طول بکشد، درد شدید داشته باشید یا خونریزی مداوم مشاهده کنید، باید به پزشک مراجعه کنید.
تفاوت شقاق و هموروئید چیست؟
شقاق یک زخم یا ترک در دیواره مقعد است، در حالی که هموروئید تورم یا التهاب رگ‌های خونی مقعدی است.
